απολιθωμένα δάση

Ο όρος αναφέρεται στο οικοσύστημα του παρελθόντος που κάτω από ευνοϊκές συνθήκες απολιθώθηκε, πέτρωσε. Τα α.δ. διεθνώς θεωρούνται ανεπανάληπτα γεωλογικά μνημεία τεράστιας επιστημονικής αξίας, λόγω του μεγάλου πλούτου απολιθωμένης χλωρίδας που εμπεριέχουν και της σπανιότητας ανεύρεσης που τα χαρακτηρίζει. Ταυτόχρονα αποτελούν εθνική περιουσία και κληρονομιά και βάσει αυτής της θεώρησης πρέπει να γίνεται η ανάδειξη και προστασία από την πολιτεία. Η δημιουργία των α.δ. στην Ελλάδα οφείλεται στις ευνοϊκές συνθήκες απολίθωσης της δασικής βλάστησης που υπήρχαν στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου και συνδέεται άμεσα με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα της ευρύτερης περιοχής κατά την περίοδο του κατώτερου και μέσου μειόκαινου, δηλαδή πριν από 15-21,5 εκατ. χρόνια. Η ηφαιστειότητα στον χώρο του Αιγαίου εξελίχθηκε σταδιακά και χρονικά από τη Ροδόπη, τη Θράκη και τη Μακεδονία μέχρι το νότιο Αιγαίο. Τα πυκνά και πλούσια δάση σκεπάστηκαν εξ ολοκλήρου από ηφαιστειακά υλικά. Η κίνηση αυτών των πυροκλαστικών υλικών ήταν ταχύτατη και κάλυψε αμέσως τους κορμούς, τα κλαδιά, τους καρπούς και τα φύλλα των δέντρων. Μετά την έντονη ηφαιστειακή δράση ακολούθησε η λεγόμενη υδροθερμική φάση. Η πλήρης απομόνωση των φυτικών ιστών από τις επιφανειακές συνθήκες, η διάβρωση που προκλήθηκε από το νερό της βροχής και η παντελής απουσία οξυγόνου επέτρεψαν την τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών κάτω από ιδανικές συνθήκες. Έτσι, η οργανική ζωή ακινητοποιήθηκε μέσα στην ανόργανη ύλη διατηρώντας απαράλλαχτα τα χαρακτηριστικά της μορφής της. Κατά την απολίθωση διατηρούνται πολύ καλά τα μορφολογικά γνωρίσματα των φυτών, όπως η εσωτερική δομή του ξύλου από την οποία προσδιορίζεται το γένος και το είδος του δέντρου, οι αυξητικοί δακτύλιοι, ο φλοιός, οι ρίζες, τα σπέρματα, τα φύλλα (με έντονα τα μορφολογικά τους γνωρίσματα, όπως δόντια και νεύρα) κλπ., καθώς επίσης και θαλάσσια απολιθώματα όπως μαλάκια, κοράλλια, ιχθύες, σπονδυλωτά, όπως το είδος του προγονικού ελέφαντα anancus arvenensis, κ.ά. Με τα χρόνια, η φυσική διάβρωση των επιφανειακών ηφαιστειακών πετρωμάτων αποκάλυψε τα απολιθωμένα φυτά και ζώα, από τη συστηματική μελέτη των οποίων διαπιστώνεται η σχετική ηλικία, οι συνθήκες απολίθωσής τους, αλλά και οι παλαιογεωγραφικές και παλαιοκλιματικές συνθήκες της εποχής εκείνης. Σημαντικά α.δ. στον ελληνικό χώρο είναι αυτά στη Λέσβο, στον Έβρο και στο Νόστιμο της Καστοριάς. Α.δ. της Λέσβου. Οι επιστήμονες που μελέτησαν το α.δ. αναφέρονται στη μοναδικότητά του και στη μεγάλη επιστημονική του αξία, καθώς αποτελεί ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα δάσους που απολιθώθηκε ακριβώς στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα και διατηρήθηκε σε άριστη κατάσταση έως τις μέρες μας. Τα απολιθωμένα δέντρα της Λέσβου δεν έχουν όλα την ίδια ηλικία, γιατί δεν βρίσκονται στο ίδιο ηφαιστειακό στρώμα. Οι πολλές εκρήξεις που σκέπασαν διαδοχικά τους κορμούς των δέντρωνδημιούργησαν διαφορά στον χρόνο απολίθωσης. Ο μεγάλος αριθμός των απολιθωμένων κορμών, που διατηρούνται όρθιοι με τις ρίζες τους σε πλήρη ανάπτυξη και οι μεγαλύτεροι από τους οποίους φτάνουν σε μήκος τα 20 μ., ενώ η διάμετρός τους πλησιάζει τα 3 μ., πιστοποιεί ότι τα δέντρα απολιθώθηκαν στη φυσική τους θέση, εκεί όπου τα βρίσκουμε σήμερα, και δεν έχουν μεταφερθεί με φυσικά φαινόμενα (σεισμούς, χειμάρρους). Η ευρύτερη περιοχή του α.δ. βρίσκεται σε μια έκταση 150.000 στρεμμάτων και περιλαμβάνει την περιοχή ανάμεσα στα χωριά Σιγρί, Σκάλα Ερεσού, Μεσότοπο, Χίδδηρα και Γαβαθά, ενώ πολλοί απολιθωμένοι κορμοί βρίσκονται μέσα στη θάλασσα δημιουργώντας ένα υποβρύχιο δάσος που έχει βάθος μέχρι και 30 μ. Απολιθωμένα τμήματα φυτών υπάρχουν σε ολόκληρο το δυτικό τμήμα του νησιού, με εντυπωσιακά χρώματα (πολλές αποχρώσεις του κόκκινου, του κίτρινου και του καστανού, του πράσινου και του μαύρου), σε αντίθεση με τα σταχτιά και τα γκρίζα χρώματα των ηφαιστειακών πετρωμάτων που τα περιβάλλουν. Α.δ του Έβρου. Το α.δ. του νομού Έβρου χαρακτηρίζεται από υποτροπική χλωρίδα και καταλαμβάνει μεγάλη έκταση με κύριες συγκεντρώσεις στις περιοχές Αετοχωρίου, Φερών-Δορίσκου, Προβατώνα, Λευκίμης, Φυλακτού, Τυχερού, Λύρας, Λαγυνών, Λυκόφωτος. Το μοναδικό αυτό μνημείο παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό και μουσειακό ενδιαφέρον. Σε πολλές θέσεις έχουν ανακαλυφθεί νέα είδη απολιθωμένων φυτών, που διευρύνουν τη φυτογεωγραφική εξάπλωση των φυτών στον ευρωπαϊκό χώρο, όπως απολιθωμένοι κορμοί γυμνοσπέρμων κωνοφόρων (προγονική πεύκη, κυπαρισσίδες κ.ά.), αγγειοσπέρμων και φοινίκων, φύλλα κανέλλας, αγγειόσπερμων δικοτυλήδονων καθώς επίσης και θαλάσσια απολιθώματα. Α.δ. στο Νόστιμο της Καστοριάς. Βρίσκεται στο νότιο άκρο του νομού Καστοριάς, στο χωριό Νόστιμο, σε υψόμετρο 900 μ. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το α.δ. βρίσκεται μέσα σε δελταϊκές προσχώσεις της προϊστορικής θάλασσας, τα κύματα της οποίας έβρεχαν την ευρύτερη περιοχή Καστοριάς. Καλύπτει περιμετρικά σχεδόν όλη την έκταση του χωριού, ενώ μικρές προεκτάσεις του εκτείνονται και σε άλλες όμορες κοινότητες. Το υποτροπικό αυτό δάσος χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό κορμών, μήκους 5 έως 10 μ. και διαμέτρου 40 έως 80 εκ. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η εύρεση μαστόδοντου ηλικίας 3,5 εκατ. χρόνων, που έρχεται να εδραιώσει την άποψη ότι κάποτε στην Καστοριά ζούσαν ελέφαντες. Σχεδόν σε όλες τις πλευρές του α.δ. υπάρχουν σπάνια θαλάσσια απολιθώματα της προϊστορικής θάλασσας, όπως αστερίες, κοχύλια, αχινοί, σαλιγκάρια, στρείδια, μύδια, τουριτέλες, όστρακα κ.ά.